Σεισάχθεια

Το παγκόσμιο σύγχρονο οικονομικό φαινόμενο μπορεί να περιγραφεί με σχετικά απλό τρόπο, χωρίς ανάγκη προσφυγής σε περίτεχνες αναλύσεις : μια υπερπληθώρα κεφαλαίου, προερχόμενου κυρίως από μαύρο χρήμα, ζητά εύκολη, γρήγορη, αποτελεσματική τοποθέτηση. Μπαίνει τότε στην κεντρική τράπεζα, που ελέγχει ταυτοχρόνως τη ροή του χρήματος και το ύψος των επιτοκίων, και από εκεί «κατευθύνεται» στις κατά τόπους τράπεζες των κρατών-μελών του συστήματος, για να χρησιμεύσει ως κεφάλαιο δανεισμού, ενώ την ίδια στιγμή «ξεπλένεται». Με άλλα λόγια το τραπεζικό σύστημα συγκεντρώνει όλο το χρήμα, δημιουργώντας τεχνητή στενότητα, για να το ξαναπουλήσει μετά στη μαύρη αγορά, χρεώνοντας την κοινωνία !
Η υπερχρέωση όμως αυτή, επιχειρήσεων, νοικοκυριών και ανθρώπων δεν μπορεί, λόγω της κλειστής φύσης του συστήματος, να συνεχίζεται επ’ άπειρον. Κάποτε η «φούσκα» θα σκάσει, και οι συνέπειες θα χτυπήσουν όλους, με πρώτους φυσικά τους «νεοσκλάβους» της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Οι τρόποι αντίδρασης είναι δύο : ΄Η θα φορολογηθεί το χρήμα στην πηγή του, και οι τράπεζες θα κληθούν ώστε να επιστρέψουν το κοινωνικό αγαθό που σήμερα «υπεξαιρούν»…΄Η θα επαναληφθεί για δεύτερη φορά στην Ιστορία, η Σεισάχθεια.

Τι είναι η Σεισάχθεια ; Η Ιστορία μας τη διδάσκει. Στην αρχαϊκή Αθήνα του 6ου αιώνα π.Χ. τα χρέη των άλλων τάξεων προς την οικονομική ολιγαρχία της πόλης, που δάνειζε χρήματα με υπέρογκους τόκους, είχαν φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη.
Η έγγεια ιδιοκτησία σπίτια και αγροί, στο σύνολό της ήταν υποθηκευμένη.
Μάλιστα, λόγω του αναπαλλοτρίωτου τότε της οικογενειακής περιουσίας, όπως λέει ο σοφός Γάλλος ανθρωπολόγος και ιστορικός Louis Gernet, οι κύριοι των ενυπόθηκων αγρών ή σπιτιών οφειλέτες, ήσαν υποχρεωμένοι να εξοφλήσουν με το σώμα τους, δεχόμενοι να πουληθούν ως δούλοι από τους επισπεύδοντες δανειστές τους.
Αυτά συνέβαιναν τότε, και είχαν δημιουργήσει κατάσταση εκρηκτική στην Αθήνα του 6ου προς 5ο αιώνα.
Συνέβη τότε κάτι, μας λένε, μοναδικό στην παγκόσμια ιστορία.
Επενέβη ο αριστοκράτης Σόλων «πείθοντας» τους δανειστές – τοκογλύφους της ολιγαρχίας να χαρίσουν τα χρέη στους Αθηναίους πιστωτές τους.
΄Ετσι έγινε, μας λένε, το πράγμα, κι έχουν απαίτηση να τους πιστέψουμε : χαρίστηκαν ( ! ), λέει, οι οφειλές και κατόπιν αφαιρέθηκαν από τα σπίτια και τα χωράφια οι μισητοί ατιμωτικοί «όροι» - επιγραφές πάνω σε μάρμαρο, που δήλωναν το ποσό της οφειλής μαζί με τους τόκους. ΄Εγινε, όπως θα λέγαμε σήμερα, ή άρση των υποθηκών.
Η αιματοχυσία αποφεύχθηκε και η πόλη σώθηκε. Πράγματι.
Πώς επιτεύχθηκε αυτό το ανεπανάληπτο «θαύμα», παραμένει ένα μυστήριο.
Κανείς, ποτέ, δε μας το εξήγησε πειστικά.
Η λύση του αινίγματος μπορεί να είναι πολύ πιο απλή απ’ όσο φανταζόμαστε.
Ο Σόλων δε θα πετύχαινε ίσως ασφαλώς ποτέ την άφεση των χρεών που ονομάστηκε Σεισάχθεια, με ευχολόγια, χωρίς την στήριξη ενός οργανωμένου λαϊκού κινήματος και μιας αποφασισμένης βάσης.
Δεν πρέπει επομένως να φανταστούμε ότι συμφωνήθηκε πρώτα φιλικά η άφεση των χρεών και μετά αφαιρέθηκαν οι «όροι» με κοινή συμφωνία των μερών, αλλά μάλλον το αντίθετο. Την κρίσιμη νύχτα πριν απ’ την αυγή της ημέρας που θα γινόταν η αναγκαστική είσπραξη των χρεών, με την πώληση ως δούλων των οφειλετών, θα πρέπει ν’ αφαιρέθηκαν και να «εξαφανίστηκαν», το πιθανότερο να ρίχτηκαν σε ασβεστοκάμινα, οι μαρμάρινοι «όροι», που η σκαπάνη των αρχαιολόγων μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να εντοπίσει το παραμικρό τους ίχνος !
Δεν χρησιμοποιήθηκαν ούτε ως οικοδομικό υλικό σε μεταγενέστερες οικοδομές, όπως έχει συμβεί με άλλα αρχαία μνημεία.
Όταν έφτασαν επί τόπου οι δανειστές με τα εκτελεστικά τους όργανα, βρήκαν τα κτήματα «καθαρά» από «όρους» και μπροστά τους ένα λαό αποφασισμένο κι ένα τετελεσμένο γεγονός. Οι Αθηναίοι οφειλέτες είχαν πάρει στα χέρια τους την κατάσταση, είχαν αφαιρέσει και πετάξει τους «όρους», επιβάλλοντας «από κάτω», de facto, το σβήσιμο των χρεών, τη σεισάχθεια.
Ο Σόλων απλώς παρενέβη με το κύρος του ονόματός του, για να νομιμοποιήσει μια τελειωμένη κατάσταση.
΄Ετσι έγινε η Σεισάχθεια στον καιρό του Σόλωνα, το πολιτικό της μήνυμα όμως, αν το διαβάσουμε σωστά, παραμένει επίκαιρο μέχρι σήμερα.

Λέανδρος Πολενάκης συγγραφέας
Δεκέμβριος 2007