Καταναλώνω, Αντιστέκομαι, Παράγω… Βραζιλία – Το κίνημα των ακτημόνων *

της Jaquou Utopie

Η ελπίδα είμαστε εμείς…

“Στα τέλη του 19ου αιώνα κάποιος ονειροπόλος επαναστάτης, ονόματι Αντόνιο Κονσελέιρο, βαρέθηκε να περιμένει τη μέρα της επανάστασης για να αλλάξει η κοινωνία και αποφάσισε να χτίσει τη δική του την κοινωνία μέσα στην υπάρχουσα κοινωνία. Αυτά στη μακρινή Βραζιλία. Άρχισε να μιλάει για το όραμά του στους περιθωριακούς, στους τρωγλοδύτες, ζητιάνους, ξεχασμένους γέρους, σε παιδιά του δρόμου, ακόμα και σε ανάπηρους. Συγκέντρωσε μερικές χιλιάδες ανθρώπους όπου κατέλαβαν μια έκταση γης, στη βόρεια Βραζιλία. Το μέρος ήταν αφιλόξενο και κακοτράχαλο. Αλλά μπορούσαν να το καλλιεργήσουν και να ζήσουν. Όλοι είχαν το ίδιο μερίδιο, και όλοι μαζί φρόντιζαν τους γέρους και τους ανήμπορους. Η είδηση αυτής της “κοινωνίας” μέσα στην κοινωνία διέτρεξε όλη την Βραζιλία και άρχισαν να καταφθάνουν εκεί φτωχοί από την κάθε γωνιά της χώρας που ήθελαν να εγκατασταθούν στο Γκανούδος. Έτσι λεγότανε το μέρος.

Η κυβέρνηση αποφάσισε να στείλει 500 στρατιώτες για να καθαρίσουν την περιοχή. Αλλά έγινε ακριβώς το αντίθετο. Οι άοπλοι φτωχοί “καθάρισαν” τους στρατιώτες. Ελάχιστοι γύρισαν πίσω ζωντανοί και ακέραιοι. Η επόμενη επιχείρηση-σκούπα ήταν πιο οργανωμένη. Στείλανε 1.300 βαριά οπλισμένους στρατιώτες που τους υποστήριζε και πυροβολικό. Αλλά και εδώ τα πράγματα πήγαν άσκημα για τον κυβερνητικό στρατό. Γύρισαν πίσω δύο τρεις εκατοντάδες. Το 1897 ήρθε το τρίτο κύμα στρατιωτών. Περίπου 2.500 άντρες-κομάντος με κανόνια και όλα τα σχετικά. Τότε το Γκανούδος είχε περίπου δέκα χιλιάδες φτωχούς. Ύστερα από μάχες δύο μηνών το Γκανούδος πέφτει. Στους τελευταίους τέσσερις υπερασπιστές του Γκανούδος, ήταν ένα αγόρι εφτά χρονών και ένας άντρας 70 χρονών. Από αυτή τη σφαγή επέζησαν 400 άτομα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναικόπαιδα.

Σήμερα, τα ονόματα “Αντόνιο Κονσελέιρο” και “Γκανούδος” είναι αναφορές ιερές, για το Κίνημα των Ακτημόνων της Βραζιλίας που κινείται στις ίδιες αρχές. Πρώτο βήμα. Κατάληψη γης. Δεύτερο βήμα υπερασπίζουμε τη γη μας και αντιστεκόμαστε. Τρίτο βήμα καλλιεργούμε τη γη και παράγουμε. Και όλοι μαζί βοηθάμε αυτούς που έχουν ανάγκη.” ^[1]

Ξεκινόντας από μικρά και αποσπασματικά κινήματα ιθαγενών που αντιστεκόταν στην εκδίωξή τους από τη μάνα γη που καλλιεργούσαν και ζούσαν την δεκαετία του ’50 και καταλήγοντας στην πρώτη επίσημη μορφοποίησή του με το Πανεθνικό Συνέδριο το 1985 το Κίνημα των Ακτημόνων Εργατών της Βραζιλίας, στα πορτογαλλικά Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra – MST , είναι ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά κινήματα που έχει να επιδείξει το κοινωνικό εργαστήρι της Λατινκής Αμερικής. Στην ήπειρο που ανθίζουν νέες μορφές κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης όπως οι Ζαπατίστας ή οι καταλήψεις εργοστασίων της Αργεντινής το MST είναι άλλο ένα αστέρι στον ουρανό της κοινωνικής χειραφέτησης.

Σε µια χώρα µε τεράστιες κοινωνικές αντιθέσεις, όπου το 60% της γης παραµένει ακαλλιέργητο και το 1% των γαιοκτηµόνων κατέχει το 49% της πιο παραγωγικής καλλιεργήσιµης γης, ενώ 4,8 εκατοµµύρια οικογένειες δεν έχουν γη, στα 25 χρόνια αγώνα του το MST έχει αποδώσει γη σε πάνω από 300.000 οικογένειες, επιβάλλοντας στην πράξη την αγροτική µεταρρύθµιση. Αυτή τη στιγμή το κίνημα αποτελείται από περισσότερα απο 1.500.000 μέλη που συννεχώς αυξανονται και δραστηριοποιούνται καταλαμβάνοντας ακαλλιέργητα “λατιφούντια” από τους μεγαλογεοκτήμονες, δημιουργόντας αρχικά πρόχειρες κατασκηνώσεις και καλλιεργόντας τα, δημιουργόντας δομές όπως σχολεία και κοινοτικά κέντρα, συνεταιρισμό των καλλιεργητών και παίρνοντας με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες, με πυρήνες βάσης αποτελούμενους από τις οικογένειες του καταυλισμού που ασχολούνται με όλα τα ζητήματα της καθημερινότητάς τους, τη ζωή τους στα χέρια τους. Ακόμα και οι αντιπρόσωποι που εκλέγονται για να συμμετέχουν στις πανεθνικές συναντήσεις του κινήματος ζουν στους καταυλισμούς. Φτάνοντας στην 5η Πανεθνική Συνάντηση του MST ενήλικες αντιπροσώπους να παραβρίσκονται και τα παιδιά τους, η γενιά του μέλλοντος.

Από την ανυπαρξία της φτώχειας στη συνείδηση των δυνατοτήτων…

Οι ακτήμονες του MST δεν είναι άλλοι από τους ανθρώπους των παραγκουπόλεων της Βραζιλίας, από τους ιθαγενείς που εκδιώχθηκαν από την γη και τη δουλειά τους και οδηγήθηκαν στην φτώχεια, ή ακόμα και από ανθρώπους των κατώτερων μικροαστικών στρωμάτων που η ζωή τους δεν άνθισε στον ακμάζοντα Βραζιλιάνικο καπιταλισμό. Από αυτή την ανύπαρκτη μοιρολατρική κατάσταση γεννήθηκε ένα κίνημα ανθρώπων που δημιουργούν Ζωή. Με ιδεολιγικές ρίζες που ξεκινούν από την θεολογία της απελευθέρωσης, τον μαρξισμό, την Κουβανική επανάσταση και αγγίζουν έως και αναρχικά αντιιεραρχικά προτάγματα οι άνθρωποι που είναι το MST έχουν μετατρέψει τον αντικαπιταλισμό από λόγο σε πράξη. Έχουν ήδη δημιουργήσει 79 συνεταιρισμούς αγρότικής παραγωγής, 50 συνεταιρισμούς εμπορίου και παροχής υπηρεσιών, 28 συνεταιρισμούς τεχνικής βοήθειας στη γεωργία αλλά και 4 πιστωτικούς συνεταιρισμούς. Επιπλέον έχει ξεκινήσει 140 αγρο-βιομηχανίες μικρής και μεσαίας παραγωγής (φρτούτων, δημητριακών, γάλακτος) και συμβουλευτικά προγράμματα αγρο-οικολογικών με προχωρημένη εκπαίδευση για κάθε τύπο.

Η εκπαίδευση είναι και το κλειδί σε αυτή την επιτυχία. Στα 2000 σχολεία που έχουν ανοίξει στους καταυλισμούς τους διδάσκονται με τις αντιιεραρχικές και συμμετοχικές δομές εκπαίδευσης του Paulo Freira περισσότερα από 200.000 παιδιά και νέοι άνθρωποι, και έχουν αυτομορφωθεί και ξεπεράσει τον αναλφαβητισμό περισσότεροι από 50000 ενήλικοι ενώ έχουν έρθει σε συνεργασία με 13 πανεπιστήμια. Είναι χαρακτηριστικό ότι το πρώτο συνέδριο του κινήματος, το 1985, είχε συμμετοχή 1.400 ατόμων. Στο 5ο συνέδριο υπήρχαν περίπου 1.400 παιδιά, εκπροσωπώντας το αυτόνομο σύστημα εκπαίδευσης που έχει οργανώσει το MST, το οποίο μάλιστα πλέον στηρίζεται σε δασκάλους που έχουν εκπαιδευτεί μέσα σε αυτό το ίδιο σύστημα. Η εφημερίδα Sem Terra που εκδίδεται από την αρχή του κινήματος και 20 κοινωτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί ολοκληρώνουν την εικόνα.

Έτσι η συζήτηση για ισότητα από αντικαπιταλιστική σκοπιά παίρνει μορφή το κίνημα των ακτημόνων. Και χιλιάδες άνθρωποι έχουν χτίσει με τα ίδια τους τα χέρια την αξιοπρέπεια που το υπάρχον σύστημα τους είχε στερήσει, σε κάποιες περιπτώσεις όπως των ιθαγενώνα ήδη από αιώνες. Και τα συνθήματα του MST ματατράπηκαν σε πράξη… Η Γή σε αυτόν που την δουλεύει… Χωρίς αγροτική μεταρρύθμιση δεν υπάρχει δημοκρατία… Η κατάληψη είναι η μόνη λύση… Καταλαμβάνω , Αντιστέκομαι, Παράγω… Αγροτική μεταρρύθμμιση, Ένας αγώνας όλωςν μας…

Και όχι μόνο τα συνθήματα αλλά και οι στόχοι μιας αγροτικής μετραρρύθμισης με αντικαπιταστικό πρόσημο δεν είναι πια ένας μακρινός ορίζοντας. Το κίνημα στην πράξη παλεύει για εργασία για όλους, με την αντίστοιχη αναδιανομή της γης , για την παράγωγή αρκετής τροφής, φτηνής και ποιοτικής με στόχο ιδεατά να καλύπτεται όλος ο εργατικός πληθυσμό της Βραζιλίας, για την εγγύηση κοινωνικής ευημερίας και την βελτίωση των συνθηκών ζωής για όλους και ειδικά τους εργάτες και μάλιστα τους πιο φτωχούς, για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα στα ανρθώπινα δικαιώματα από κάθε πλευρά τους, οικονομική, πολιτική, κοινωνική, πολιτισμική και πνευματική, υπεράσπιση των ανθρώπινων αξιών με στόχο την εξάλειψη των διακρίσων κάθε είδους (φυλετικών, θρησκευτικών, φύλου), συνεισφορά στον αγώνα για δημιουργία συνθηκών ώστε η γυναίκα να συμμετέχει ισότιμα στην κοινωνία, για την διαφύλαξη αλλά και ανακατάληψη των φυσικών πόρων, όπως η γή, το νερό, τα δάση, και με τέτοιο τρόπο όωστε να είναι σεβαστή η αυτοσυντήρηση του οικοσύστηματος.

Τατόχρονα συνοδεύεουν τα αιτήματα και τις πράξεις σε σχέση με την αγροτική παραγωγή και κοινωνική δομή που οδηγεί στην ανθρώπινη χειραφέτηση με απαιτήσεις για δημόσια δωρεάν εκπαίδευση όχι μόνο σε πρωτοβάθμιο και δευτεροβάθμιο επίπεδο αλλά και για ισότημη πρόσβαση όλων σε τριτοβάθμιο επίπεδο, αναγνώριση των καθηγητών και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων των σχολείων τους, δομές φροντίδας υγείας τόσο σε επίπεδο τροτιβάθμιου νοσοκομείου όσο και σε προληπτική ιατρική, δημιουργία προγραμμάτων κατασκευής σπιτιών για όλους, πλατιά προγράμματα πολιτισμού αλλά και διακοπών για όλους τους εργάτες γής, εκδημοκρατικοποίηση των μέσων επικοινωνίας.

Δεν πα’να μας χτυπάν…

“Αυτό το κίνημα ιδρύθηκε το 1984 και σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο μεγάλα κινήματα στον κόσμο και αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς. Σήμερα είναι νόμιμο (και πριν από την εκλογή του Λούλα). Αλλά και αυτό δεν έγινε από μόνο του. Υπάρχει η σφαγή του Ελντοράντο ντος Καράγιας, όπου οι ακτήμονες σε μια πορεία διαμαρτυρίας, είχαν 19 νεκρούς και 69 τραυματίες. Σ’ αυτή την πορεία δολοφονήθηκε ένας από τους ηγέτες του κινήματος, ο Αμάνσιο Ροντρίγκες Σίλβα. Τραυματίστηκε από μια σφαίρα στο πόδι και έπεσε κάτω. Αναγνωρίστηκε από τη στρατιωτική αστυνομία και τον εκτέλεσαν με μια σφαίρα στο κεφάλι, όταν βρισκόταν αυτός ανήμπορος και τραυματίας στην άκρη του δρόμου.” ^[1]

Όπως είναι αναμενόμενο, όταν οι άνθρωποι απειλούν με τόση σφοδρότητα την υπάρχουσα κατάσταση, αμφισβητώντας ακόμα και την ατομική ιδιοκτησία των μεγαλογεωκτημόνων οι αντιδράσεις που συναντούν αγγίζουν όλο το φάσμα της βίας. Απο το ξεκίνημα ήδη οι μπράβοι των γεωκτημόνων και οι παρακρατικοί έχουν εξαπολύσει τον δικό τους πόλεμο ενάντια στο Κίνημα των ακτημόνων. Παρόλα αυτά, αν και η τωρινή κυβέρνηση Λούλα έχει κάποιους ιδεολογικούς δεσμούς με το κίνημα ακτημόνων, και δείχνει από ανοχή μέχρι και νομιμοποιεί συχνά κάποιες από τις καταλήψεις γης αποδίδοντάς τες στους καταληψίες, δεν παίρνει το πολιτικό ρίσκο να εφαρμόσει μια πραγματική αντικαπιταλιστική αγροτική μεταρρύθμιση. Έτσι δεν συγκρούεται με τις μεγάλες αγροτικές βιομηχανίες της Βραζιλίας, βιομηχανίες ζάχαρης, μεταλλαγμένων προιόντων κτλ, οι οποίες βλέπουν σαν απειλή τα προτάγματα αλλά και την ύπαρξη ένός τόσο ζωντανού και αγωνιστικού κινήματος.

Στην πραγματική Βραζιλία, αυτή των ανθρώπων και όχι των κερδών , το κίνημα των ακτημώνων ακόμα και μέσα από δημοσκοπήσεις που έχουν γίνει θεωρείται ένα δίκαιο κίνημα από το 88% του λαού, το 85% στηρίζει τις καταλήψεις γης που γίνονται ειρηνικά, 94% θεωρεί δίκαιο τον αγώνα του MST για αγροτική μεταρρύθμιση, το 88% λέει ότι η κυβέρνηση οφείλει να κατάσχει τις μη καλλιεργήσιμες γαίες και να εφαρμόσει την αναδιανομή τους στους ακτήμονες.

το Μνημείο που έφτιαξε ο Oscar Niemeyer για το MST

Στον αγώνα αυτό εκτός από τη λαϊκή αποδοχή και την αλληλεγγύη, στο πλάι του MST έχει δημιουργηθεί ένα διεθνές κίνημα αλληλεγγύης, που περιλαμβάνει όλο το φάσμα των ευαισθητοποιημένων και πολιτικοποιημένων ανθρώπων από κάθε πλευρά του πλανήτη, Μαζί με αυτούς έχουν εκφράση την θέση συμπαράστασης στον αγώνα των ακτημώνω διανοούμενοι από όλο τον κόσμο και ειδικά τη Λατινική Αμερική. Ανάμεσα σε αυτούς έχουν υπογράψει κείμενα άνθρωποι όπως ο Εντουάρντο Γκαλεάνο, ενώ ο διάσημος Βραζιλιάνος αρχιτέκτονας, εξέχουσα μορφή του κινήματος του Βραζιλιάνικου Μοντερνισμού Oscar Niemeyer έχει σχεδιάσει γι΄αυτούς το μνημείο του MST.

“Το κίνημα των Ακτημόνων δεν είναι ένοπλο και δεν χρησιμοποιεί βία. Οι καταλήψεις γίνονται ειρηνικά, νύχτα και πάντα Παρασκευή (Μέχρι να κινηθεί η γραφειοκρατία, αυτοί έχουν ήδη εγκατασταθεί. Τα Σαββατοκύριακα η κρατική μηχανή ξεκουράζεται. Έτσι κερδίζουν οι ακτήμονες δύο μέρες). Προηγούμενα έχουν εντοπίσει ποια περιοχή θα καταλάβουν που θα πρέπει να είναι κρατική ή ο λαντιφουντάριος να την έχει αφήσει ακαλλιέργητη. Μη βίαιοι, δεν σημαίνει παθητικοί. Αντιστέκονται με χέρια και με πόδια. Την τύχη του Σίλβα είχαν πολλοί ηγέτες των Ακτημόνων. Οι πιστολέιρος που ενοικιάζονται από τους μεγαλοκτηματίες μπορούν να δολοφονήσουν όποιον τους υποδειχθεί έναντι του ποσού των 20-50 ευρώ. Από το 1985 μέχρι το 1999, είχαν δολοφονηθεί 1.169 άτομα που όλα τους είχαν σχέση με το κίνημα των ακτημόνων. Ανάμεσά τους και πολλοί κληρικοί που ανήκουν στη “Θεολογία της Απελευθέρωσης” και πήραν ενεργό μέρος στις καταλήψεις. Γι’ αυτό δεν είναι σπάνιο να δεις τη φωτογραφία του Τσε δίπλα στο Χριστό, στην ίδια καλύβα. Στη Βραζιλία υπάρχουν 15 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν στην απόλυτη φτώχεια. Και εδώ είναι η μεγάλη δεξαμενή του κινήματος. Η εγκληματικότητα στη Βραζιλία είναι μεγάλη. Στο Σαν Πάουλο δολοφονούνται κάθε χρόνο 6.000 άνθρωποι και άλλοι 3.000 στο Ρίο. Τα περισσότερα είναι έργα των πιστολέιρος ή των ιδιωτικών αστυνομιών των πλουσίων. Συνήθως τα θύματα είναι παιδιά ή άνεργοι που βρέθηκαν στη λάθος γειτονιά. Και αυτός είναι ένας ακόμα λόγος για να αποφασίσει κάποιος να ενωθεί με το κίνημα εν αναμονή της δημιουργίας του νέου “ακομπαμέντος”. Και η ελπίδα για κάτι καλύτερο, εδώ και τώρα, στρατολογεί.” ^[1]

Στον καιρό του αλλόκοτου φόβου λοιπόν η ελπίδα γεννιέται ακόμα και στις παραγκουπόλεις, όταν το ανθρώπινο γένος θυμάται την κυτταρική εντολή της δημιουργίας…

[1] Από την εφημερίδα Εποχή, Το κίνημα των ακτημόνων στη Βραζιλία, του Περικλή Κοροβέση

Δείτε :

MST – Landless Movement of Brazil

History did not end

Διαβάστε:

Το επίσημο site του MST (Βραζιλιάνικα)

Οι φίλοι του MST στις ΗΠΑ

Η Wikipedia με λεπτομέρειες για το MST

Φωτογραφικό αφιέρωμα για το MST στο BBC

Οι φωνές των ακτημόνων: ο αγώνας για τη Γη και ο αναδυόμενος πολιτισμός του MST

*Αφορμή για αυτή την παρουσίαση είναι ένα ταξίδι και μία διήγηση. Το ταξίδι το κάνει αυτή τη στιγμή στη γη του MST στη Βραζιλία ένας σύντροφος (λέξη αγκαλιά, που χωράει κάθε άνθρωπο) για να γνωρίσει από κοντά μία κυριολεκτικά νέα κοινωνία ανθρώπων… Η διήγησή του έφτασε στα χέρια μου και μου προκάλεσε το ενδιαφέρον να ψάξω , έστω κι απο μακριά, πως γίνεται η γέννηση του νέου να κρατάει τόσο χρόνια αλλά να μην χάνει ούτε στιγμή την φρεσκάδα και το στοιχείο της έκπληξης για όσους την παρακολουθούμε μέσα από τα δίκτυα των ανθρώπων. Τις διηγήσεις αυτές θα τις δημοσιεύσω από αύριο και σε δύο μέρη εδώ. Αξίζει τον κόπο να διαβάσετε πως ένας από εμάς ζει το κίνημα των Ακτημόνων Εργατών της Βραζιλίας…

Σχολιαστές χωρίς σύνορα