Ο Γεώργιος Η. Ησαΐας και ο “Έλεγχος”. Μια εντελώς άγνωστη σπαρταριστή πολιτική σάτιρα του 19ου αιώνα, που μας μιλά για το σήμερα.
Όπου, εν έτει 1897, καταφθάνουν οι τρομεροί Ευρωπαίοι ελεγκτές, Φον Γδάρε και Λε Φαγάν.
Σε παλαιότερο φύλλο της “Αυγής” είχα παρουσιάσει τον ξεχασμένο σημαντικότατο Έλληνα σατιρικό θεατρικό συγγραφέα του 19ου αιώνα, Γεώργιο Η. Ησαΐα, του οποίου κατέχουμε μέχρι στιγμής τρία έργα. Ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τον ίδιο. Από τα έργα του προκύπτει η εικόνα ενός μορφωμένου προοδευτικού αστού. Οι τρεις κωμωδίες του διαθέτουν έντονο πολιτικό στοιχείο, ενώ θίγουν με απίστευτη τόλμη πρόσωπα και πράγματα “ταμπού” της νεοελληνικής κοινωνίας. Καταγγέλλουν τη διαφθορά, τη σήψη, τη ρεμούλα, τη συναλλαγή, κατονομάζοντας ανοιχτά τους υπαίτιους… Άρα, στον καιρό τους, πρέπει να ενόχλησαν κάποιους ιδιαίτερα ισχυρούς… Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι το όνομα και το έργο του αποσιωπήθηκαν για έναν αιώνα. Η πλήρης ταυτότητα του Ησαΐα παραμένει έτσι άγνωστη, εκτός εάν αποδώσει καρπούς η σχετική έρευνα που ήδη κάνω.
Τα τρία έργα του Ησαΐα συνιστούν μια άτυπη τριλογία με περιεχόμενο εκρηκτικό. Είναι η άγνωστη, άπαικτη τρίπρακτη “Ειρήνη”, τυπωμένη το 1898, την οποία ανακοίνωσα στο Α’ Συμπόσιο Νεοελληνικού Θεάτρου της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης, το 1988 στην Αθήνα. Επίσης η γνωστότερη, παιγμένη πριν από λίγα χρόνια από το Εθνικό Θέατρο και στη συνέχεια από τη θεατρική ομάδα του Πάντειου Πανεπιστημίου, τρίπρακτη “Τιμή του Σούδερμαν” (1899). Τέλος, ο επίσης άγνωστος άπαικτος, τρίπρακτος “Έλεγχος” (1900), που ανακάλυψα πρόσφατα. Όλα έμμετρα, σε ομοιοκατάληκτους ζευγαρωτούς δεκαπεντασύλλαβους! Δεν αποκλείεται, ωστόσο, ο Ησαΐας να μας επιφυλάσσει και άλλες εκπλήξεις.
Θέμα της “Ειρήνης” είναι η επόμενη μέρα της ήττας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του ’97. Παρακολουθούμε βήμα προς βήμα τα έργα και τις ημέρες της κυβέρνησης του Δημητρίου Ράλλη (ο “Μήτσος”) από τη στιγμή της ορκωμοσίας της αμέσως μετά την ανακωχή, έως την άδοξη πτώση της έναν χρόνο αργότερα, όταν απέτυχε να εξασφαλίσει μια έντιμη ειρήνη και αναγκάστηκε να δεχθεί τους δυσβάστακτους όρους που μας επέβαλαν οι τότε “φίλιες” ευρωπαϊκές δυνάμεις, όπως η καταβολή τεράστιας πολεμικής αποζημίωσης στην Τουρκία, το ληστρικό δάνειο, ο ασφυκτικός οικονομικός έλεγχος κ.λπ. Οι οποίες δυνάμεις εμφανίζονται σημειωτέον μέσα στο έργο προσωποποιημένες ως κακάσχημες, δύστροπες, αντιπαθητικές, χονδροειδείς γυναίκες, όπως στους κατά έναν αιώνα μεταγενέστερους “Προστάτες” του Ευθυμιάδη. Επίσης η “Ειρήνη” εμφανίζεται αριστοφανικότατα ως “ξανθή νεάνις”. Υπάρχει ακόμη ένας ολόκληρος “χορός”, κατά το πρότυπο της αρχαίας αττικής κωμωδίας, ροπαλοφόρων τραμπούκων, με τη βοήθεια των οποίων ο μέτριων ικανοτήτων φιλόδοξος “Μήτσος” αναρριχάται στην εξουσία πραξικοπηματικά, ύστερα από διαρπαγές οπλοπωλείων “και άλλες οχλοκρατικές εκδηλώσεις”.
Η “Τιμή του Σούδερμαν” είναι μια παρωδία του έργου του Γερμανού Σούδερμαν: “Η τιμή”. Ο Έλληνας συγγραφέας σατιρίζει στο έργο του -με τρόπο που θυμίζει τον Χουρμούζη- την άκριτη αποδοχή ξένων ιδεών και προτύπων από την κυρίαρχη ελληνική τάξη, που μαϊμούδιζε άκριτα κάθε τι το “ευρωπαϊκό”. Πράγματι, στο ομώνυμο έργο του Σούδερμαν η τιμή χαρακτηρίζεται ως ένα απλό ιδεολόγημα το οποίο διαμορφώνεται κάθε φορά σε σχέση με τις κρατούσες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Παίρνοντας έτσι τοις μετρητοίς και κατά γράμμα… τις διαφωτισμένες αντιλήψεις για την τιμή του Γερμανού συγγραφέα που το έργο του είχε παιχτεί λίγο πριν στην Αθήνα με μεγάλη επιτυχία, η “μοντέρνα” αθηναϊκή οικογένεια Χαϊβάνη προσπαθεί να τις κάνει πράξη ζώντας “απελευθερωμένα” και “χωρίς ανόητες προλήψεις”. Με αποτέλεσμα, η κόρη της οικογένειας να φθάσει στα όρια της πορείας. Η απρόβλεπτη, όμως, εμφάνιση… του Σούδερμαν ανατρέπει τα δεδομένα, καθώς αποκαλύπτεται ότι πίσω από το “προοδευτικό” προσωπείο του κρύβεται η περιφρόνηση για τους “υποανάπτυκτους” Έλληνες που θέλει να “εκπολιτίσει” και, το κυριότερο, ότι ο ίδιος αρνείται να εφαρμόσει στην προσωπική του ζωή τις “ανώτερες” περί τιμής θεωρίες του!
Ο ευρωπαϊκός έλεγχος επί της ελληνικής οικονομίας και οι δανειστές μας
Πριν προχωρήσω στον “Έλεγχο”, θεωρώ απαραίτητο να θυμίσω εν συντομία στον αναγνώστη τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής που θυμίζουν τόσο πολύ τη δική μας.
Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1890 συντρίβεται το κόμμα του Τρικούπη. Πρωθυπουργός γίνεται ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ο οποίος δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη δύσκολη οικονομική κατάσταση και παραιτείται την άνοιξη του 1892. Προκηρύσσονται εκλογές για τον Μάιο του ίδιου έτους, στις οποίες θριαμβεύει το τρικουπικό κόμμα. Ο Τρικούπης, με τη σειρά του, παραλαμβάνει “καμένη γη”. Η κυβέρνηση του Τρικούπη καταφεύγει σε μικρά εσωτερικά δάνεια και επιδιώκει απελπισμένα να συνάψει μεγάλο εξωτερικό δάνειο. Αποστέλλεται στο Λονδίνο ο Γ. Θεοτόκης για να πείσει τους ξένους κεφαλαιούχους ότι συμφέρον της Ελλάδος, αλλά και των κεφαλαιούχων, είναι η σύναψη δανείου με το οποίο θα αρθεί η αναγκαστική κυκλοφορία και θα επανέλθει στην ισοτιμία η δραχμή. Οι ξένοι κεφαλαιούχοι ζητούν βαρύτατους και ταπεινωτικούς εξασφαλιστικούς όρους. Ο βασιλιάς Γεώργιος δεν υπογράφει στη σύμβαση και η κυβέρνηση Τρικούπη παραιτείται τον Απρίλιο του 1893. Ανατίθεται η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στους Σωτηρόπουλο και Ράλλη, η οποία συνάπτει αμέσως σύμβαση δανείου με τραπεζικό οίκο του Λονδίνου, με όρους βαρύτατους, σχεδόν τοκογλυφικούς.
Τα πιο πάνω καταλήγουν στην ανατροπή της κυβέρνησης στη Βουλή και την εκ νέου ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Τρικούπη για να πει τη φράση που έχει μείνει θρυλική: “Δυστυχώς επτωχεύσαμεν!”. Ακυρώνεται το δάνειο και αρχίζουν διαπραγματεύσεις με τους ομολογιούχους των προηγούμενων δανείων σε χρυσό. Ξεκινούν τα συλλαλητήρια και ο Τρικούπης παραιτείται. Ανατίθεται η εντολή στον Θ. Δηλιγιάννη και προκηρύσσονται εκλογές για τις 16 Ιουλίου 1985, οι οποίες διεξάγονται μέσα σε ένα όργιο βίας και νοθείας. Το κόμμα του Τρικούπη συντρίβεται, ο ίδιος αποσύρεται στη Γαλλία και ύστερα από λίγο πεθαίνει. Η κυβέρνηση του Δηλιγιάννη, αν και με σημαντική πλειοψηφία στη Βουλή, αντιμετώπισε ανυπέρβλητες δυσκολίες με το θέμα των ξένων ομολογιούχων, οι οποίοι, ενώ είχαν συμφωνήσει με τον Τρικούπη σε ένα είδος συμβιβασμού, στη συνέχεια υπαναχώρησαν. Υπεύθυνοι για τη στάση αυτή ήσαν, κατά τον Μαρκεζίνη, κυρίως οι Γερμανοί ομολογιούχοι, οι οποίοι δεν έκρυβαν την επιθυμία τους για ανοικτή επέμβαση στην Ελλάδα. Όλα αυτά, μαζί με το κρητικό πρόβλημα, συντέλεσαν ώστε να συρθεί η κυβέρνηση Δηλιγιάννη στον πόλεμο του 1897, με τις γνωστές ολέθριες συνέπειες.
Στον “Έλεγχο” ο Ησαΐας ασχολείται με τα μεθεόρτια του πολέμου και με τον ταπεινωτικό οικονομικό έλεγχο που μας επέβαλαν μετά το άτυχο τέλος του οι “Δυνάμεις”, όπως είδαμε πιο πάνω. Οι ελεγκτές που καταφθάνουν ονομάζονται Φον Γδάρε και Λε Φαγάν. Ο ελληνικός λαός προσωποποιείται στη μορφή του Αποστόλη Σακάτη και της φαμίλιας του. Ο “δανειστής” που απαιτεί τους τόκους του ονομάζεται Μακρομούρης. Οι γελοιογραφίες της εποχής έδιναν σκωπτικά αυτό το όνομα στον Σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ! Οι άνδρες της οικογένειας αναθέτουν με σύμφωνη γνώμη στις γυναίκες… να μαλακώσουν με τη θηλυκή τους χάρη και αβρότητα την ορμή των άγριων επιδρομέων. Εκείνες παίρνουν όμως το έργο τοις μετρητοίς… και το παρακάνουν… συνάπτοντας υπέρ του δέοντος φιλικές σχέσεις μαζί τους.
Ενώ οι ελεγκτές μετατρέπουν άλλους από τους άντρες σε γκαρσόνια που τους σερβίρουν το πρωινό φορώντας νταντελένιες γυναικείες ποδίτσες και σε άλλους περνούν κολάρο στον λαιμό για να τους δέσουν σε σκυλόσπιτα! Μεσολαβεί μια σπαρταριστή παρωδία “Οθέλλου”, όταν σε ξαφνική έκρηξη ζήλειας ο Αποστόλης Σακάτης επιχειρεί να πνίξει τη “Δεισδαιμόνα” σύζυγό του, Κατερινούλα, αλλά ελλείψει μαξιλαριού (τα έχουν βουτήξει και αυτά οι ελεγκτές)… κάθεται πάνω στη μούρη της… εκείνη τον δαγκώνει δυνατά στα οπίσθια… και γίνεται της κακομοίρας!
Οι σκληροί ελεγκτές έχουν καταφέρει να βάλουν στο χέρι όλες τις οικονομίες του Αποστόλη Σακάτη. Ο δανειστής Μακρομούρης τρέχει περιχαρής να λάβει τα οφειλόμενα, αλλά οι ελεγκτές, με διάφορα λογιστικά ταχυδακτυλουργικά κόλπα, τον ξαφρίζουν κι αυτόν. Του τρώνε τόκους και κεφάλαιο και τον αφήνουν ρέστο, πανί με πανί, σε πλήρη απόγνωση, να μαδάει τα γένια του. Ο Αποστόλης Σακάτης προτείνει στον Σουλτάνο-Μακρομούρη ειρήνη και φιλία, ώστε να αντιμετωπίσουν μαζί τον κοινό εχθρό, αλλά εκείνος δεν ακούει διότι έχει λιποθυμήσει. Οι Έλληνες δηλώνουν τότε ότι θα μεταναστεύσουν ομαδικά στην Αμερική, μια και η χώρα τους δεν είναι πια δική τους!
Εδώ τελειώνει η πικρότατη αληθινή κωμωδία. Χειροκροτήστε.
*Ο Λέανδρος Πολενάκης είναι κριτικός θεάτρου
Κείμενα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου