INFO:
Γράμμα από την Ιαπωνία, εστάλη αυθημερόν, δημοσιεύτηκε Πέμπτη 17 Μαρτίου 2011
του Christian Kessler
Η γη τρέμει κάθε μέρα. Πάντα έτσι ήταν εδώ στην Ιαπωνία. Το λέει και η τοπική μυθολογία: κάτω από τη γη, μόλις ο θεός που είναι υπεύθυνος για το σεισμό χαλαρώσει λίγο την προσοχή του, ένα γατόψαρο σαλεύει, χτυπάει την ουρά του … και τα υπόλοιπα είναι γνωστά… Μετά τον φοβερό σεισμό του 1855, το ψάρι μας λατρεύτηκε ως θεός της … επισκευής του κόσμου. Και σήμερα το βλέπουμε ως λογότυπο, ως κινούμενο σχέδιο, σε όλες τις οδηγίες που πρέπει να διαβάσουμε, όταν αρχίζει κάπως να παρα-κουνάει. Οι Ιάπωνες ζουν στους μύθους τους.
Η πρωτεύουσα Τόκιο, και πριν από αυτή το Έντο, έδρα της κυβέρνησης των Σογκούν, ποτέ δεν έπαψαν να πλήττονται από καταστροφές: την 1Η Ιουνίου 1615, 14 Μαΐου 1647, 21 Ιουνίου 1649, 23 Νοεμβρίου 1703, 2 Οκτωβρίου 1855 κλπ. Τα σπίτια είναι ξύλινα, η φωτιά τρέχει γρήγορα πάνω τους, η πλημμυρίδα πρώτη-πρώτη. Ο κόσμος φεύγει, αλλά πολλοί επιστρέφουν για να θαυμάσουν τα άνθη του Έντο, τα Edo no hana, τα σπίτια στις φλόγες, γιατί είναι ένα πολύ όμορφο θέαμα. Τίποτε δεν μπορεί να ταράξει την γιαπωνέζικη αισθητική. Τη μοιρολατρεία επίσης, μιας και κατά βάθος δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε: shikata ga nai, και αυτή η φράση ακούγεται κάθε τόσο, επιτακτικά. Ο κόσμος είναι παροδικός: ο Σίσυφος κάνει ξανά και ξανά την δουλειά του, μέχρι τον επόμενο σεισμό.
Όταν έγινε ο σεισμός της 1ης Σεπτεμβρίου 1923 — μεγέθους 7.9, 150.000 νεκροί, 4.000 εκτάρια κατεστραμμένα, 400.000 κατεστραμμένα σπίτια —, είναι μεσημέρι, το ρύζι βράζει στην κατσαρόλα, η πυρκαγιά τυλίγει την πόλη, το κύμα καλύπτει… Μεταξύ των Δυτικών μαρτύρων, ένας ποιητής: ο Paul Claudel, πρέσβης τότε της Γαλλίας, γράφει μια ανταπόκριση για το δράμα. Είχε κι αυτός, όπως και άλλοι το αίσθημα ότι το πάτωμα του ξέφευγε: «Είναι κάτι μιας φρίκης που δεν έχει όνομα, να βλέπεις γύρω σου την μεγάλη γη να σείεται σαν να γέμισε μονομιάς με ζωή τερατώδη κι αυτόνομη.… Κάτω από τα πόδια μας, ένα υπόγειο μούγκρισμα … μια δόνηση, ακόμη μια δόνηση,τρομαχτική, κι έπειτα έρχεται λίγο-λίγο η ακινησία, κι όμως η γη δεν παύει να ριγεί υπόκωφα με νέες κρίσεις που επανέρχονται κάθε ώρα».
Ο Claudel, ένα χρόνο αργότερα, δεν μπορεί να κρατηθεί και επανέρχεται στον τρόμο. Όσο για την Yoshiwara, την συνοικία των ηδονών, την προσφιλή στον συμπατριώτη του Pierre Loti : «Τα κακόμοιρα κορίτσια, των οποίων τα κατάλευκα και τυμπανιαία πτώματα επιπλέουν στα καταραμένα έλη όπου ψήθηκαν». Διαπιστώνει όπως και άλλοι την ηρεμία, το φλέγμα, την στωικότητα του πληθυσμού, που απέχει από κάθε εκδήλωση του πόνου και της απόγνωσης, που όμως δεν παύει να νιώθει. Που όμως τα βάζει με τους Κορεάτες, τους αποδιοπομπαίους τράγους που κατηγορούνται ότι δηλητηρίασαν τα πηγάδια, έβαλαν φωτιές κλπ. Ο ίδιος ο Claudel, διαφεύγει στη Yokohama και μεταφέρει εκεί το προσωπικό της πρεσβείας του. Όχι πολύ μακριά από εκεί, ο Hiro-Hito, ο τότε διάδοχος, καταφεύγει, στα θεμέλια από μπετόν του αυτοκρατορικού παλατιού, απ’όπου θα εξαγγείλει την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας μετά την Hiroshima και την Nagasaki, την νύχτα της 9ης προς την 10η Αυγούστου. Όταν ο Γάλλος διπλωμάτης μας επέστρεψε στο Τόκυο, η πόλη ξαναστήνεται στα πόδια της, δύο μόλις εβδομάδες μετά τον σεισμό: τα τραμ τσουλάνε και πάλι στις κύριες αρτηρίες, η ψαραγορά ξανανοίγει! Η κυβέρνηση ανάγει σε ζήτημα τιμής την ανοικοδόμηση, παρά τις πιεστικές συμβουλές, που επαναλήφθηκαν αμέτρητες φορές από τότε, να μεταφέρει την πρωτεύουσα.
Τηρουμένων των αναλογιών, κατά βάθος μια από τα ίδια και σήμερα Παρασκευή 11 Μαρτίου 2011, 14Η45. Ο πληθυσμός τα χάνει ίσως, ακολουθεί όμως τις οδηγίες. Τον σεισμό τον περιμέναμε εδώ και καιρό, αφού το Τόκιο βρίσκεται πάνω σ’ένα ωραίο ρήγμα, αλλά πού να ξέρεις εάν είναι ο καλός, ή αν τα χειρότερα έρχονται. Κι έπειτα, ο κόσμος ανακάλυψε, με την βοήθεια της καταστροφής, ότι κάποια πυρηνικά εργοστάσια ήταν κι αυτά χτισμένα πάνω σε ρήγματα κι ότι υπήρχε κίνδυνος τήξης. Παραδόξως, είναι η πρώτη χώρα σε ασφάλειας στον κόσμο, κι όμως η λιγότερο σίγουρη και η πιο ασταθής.
Ό,τι πρέπει για να σφυρηλατήσετε για τα καλά το αίσθημα του πρόσκαιρου τούτου κόσμου, τόσο περισσότερο, αφού βρίσκεστε σε βουδιστική χώρα. Η προσωρινότητα είναι καθημερινό βίωμα στην Ιαπωνία: η πόλη είναι ένα αιώνιο εργοτάξιο, τα κτήρια ξαναγίνονται, το αστικό τοπίο αλλάζει γρήγορα. Ο καθένας είναι έτοιμος για το αναπόφευκτο. Κι αν περάσει καιρός χωρίς σεισμό, αυτό σας φαίνεται παράξενο: τόσο είναι διάχυτη η συνείδηση ότι ζείτε σε μια ταραγμένη γη. Βοηθούντος και του Κομφούκιου, οι Ιάπωνες έμαθαν να σέβονται αυτή την μητέρα φύση, την καθόλου βολική, την μάλλον κτητική, ικανή να διεκδικήσει κάθε στιγμή τα δικαιώματά της, και να γίνονται μικροί-μικροί για να μην ενοχλούν. Ατέλειωτος σεβασμός, που γίνεται και σεβασμός της κοινωνίας, με την υποχώρηση μπροστά σε ό,τι κι αν συμβεί : καλή καρδιά μπροστά στην κακοτυχία. Εξ ού και το κοινωνικό χαμόγελο που λέει πως το άτομο χάνεται και διαλύεται στην κοινότητά του, ώστε να αντιμετωπίσει την επείγουσα κατάσταση χωρίς γκρίνια. Εξ ού και ένας κάποιος κονφορμισμός που φρενάρει την αμφισβήτηση της εξουσίας.
Αποφασιστικότητα και τα σχετικά, χωρίς αμφιβολία. Οι Ιάπωνες λατρεύουν την ηρεμία, χωρίς να σημαίνει πως δεν είναι νευρικοί. Το πνεύμα της ομάδας γεννάει μια διάθεση αυτοελέγχου που επιτρέπει να μην καταρρέουν υπερβολικά γρήγορα. Ωστόσο, εκτός από τον εκνευρισμό, υπάρχει γύρω μου καλή διάθεση παρ’όλες τις δύσκολες ώρες, γιατί η ζωή συνεχίζεται, πολύ διαφορετικά βέβαια. Πράγματι, αυτό η επισφάλεια της γης έχει και μια θετική συνέπεια : χαίρεστε την κάθε μέρα που σας δίνεται να ζήσετε σ’αυτή τη ζωή σ’αυτή την ανήσυχη γη.
Όμως σήμερα, η Χιροσίμα αρχίζει να χαϊδεύει τα χείλη. Ναι, η Χιροσίμα, το ατομικό πλήγμα της Ιαπωνίας, η ταπεινωτική της ήττα. Με τους hibakusha, τους ακτινοβολημένους, σχετικά με τους οποίους οι Αμερικανοί, όσο διαρκούσε η κατοχή λύσσαξαν να αποκρύψουν κάθε πληροφορία, με την παθητική συνενοχή των ιδίων των hibakusha, που έκρυβαν την ντροπή τους, στιγματισμένοι για δεκαετίες στην ίδια τους τη χώρα. Η Ιαπωνία καθώς ποτέ δεν αποδέχτηκε την ατομική βόμβα, το ίδιο δεν αποδέχτηκε και τα θύματά της. Η Ιαπωνία του σήμερα, είναι ανάμεσα στην Hiroshima και την Fukushima, τους δύο πόλους του κακού, σαν μια γη της δυστυχίας. Πώς θα φερθούν αύριο στα αναπότρεπτα θύματα της ραδιενέργειας; Κι εγώ, τι να κάνω; Θα το σκάσω σαν τον Claudel. Αυτό κάνουν οι Γάλλοι, ποιος με αεροπλάνο (πρώτα οι γυναίκες και τα παιδιά), άλλος με τραίνο, προς τον νότο, την Osaka και βεβαίως την Hiroshima, το άκρο άωτο της ειρωνείας. Αύριο πρέπει να διανείμω παστίλιες ιωδίου που έφεραν οι Γάλλοι διασώστες που πήγαν στο μέτωπο της Sendai. Αλλά σε ποιόν; Όλος ο κόσμος στην γαλλική κοινότητα ζητάει, ο σώζων εαυτόν σωθήτω, ακόμη και οι Ιάπωνες αρχίζουν να τα βλέπουν σκούρα. Τα τραίνα ξεχειλίζουν. Η κυβέρνηση δεν αμφισβητείται, είπαμε υποχωρητικότητα, ναι, αλλά ως ένα σημείο. Κι όμως εδώ κάπου χάνεται το νήμα. Δεν πιστεύουν πια αυτά που λέει ο πρωθυπουργός, το ποτήρι ξεχείλισε, και δεν θέλουν να μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια χωρίς να προσπαθήσουν έστω κάτι. Φαίνονται οι ρωγμές της γιαπωνέζικης κοινωνίας, όπως το 1923 με τη μεγάλη σφαγή των Κορεατών πολιτών μετά τον σεισμό του 1923. Οι ρωγμές στον αντιδραστήρα θα μπορούσαν οριακά να καταλήξουν σε κινδύνους ρωγμών στην ίδια την κοινωνία.
Ήρθε βέβαια η ομιλία από την τηλεόραση, σύντομη αλλά με κάθε επισημότητα, του αυτοκράτορα Akihito, του 125ου μιας δυναστείας, της οποίας η απαρχή ανάγεται χωρίς διακοπή 2.600 χρόνια πίσω, του απόγονου της θεάς του ήλιου Amaterasu, που στις 16 Μαρτίου τράβηξε όλων την προσοχή. Ο πατέρας του Hiro-Hito υπήρξε ο πρώτος αυτοκράτορας που απευθύνθηκε στον λαό από ραδιοφώνου, με τρεμάμενη φωνή και σε γλώσσα αρχαΐζουσα, για να αναγγείλει στις 15 Αυγούστου 1945, την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας: « Ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε το απαράδεκτο, να υποφέρουμε το ανυπόφορο». Την πρώτη Ιανουαρίου 1945, απευθύνεται και πάλι στον λαό, με ένα αυτοκρατορικό διάγγελμα, για να αναγγείλει πως παραιτείται δημόσια από την θεϊκή του φύση. Το σύνταγμα που επέβαλαν οι Αμερικανοί δεν του επέτρεπε πλέον κανέναν πολιτικό ρόλο, παρά μόνον να εκπροσωπεί τον λαό του και να είναι το σύμβολο της διαιώνισής του.
Ο Akihito, αντίθετα με τον πατέρα του, έχει βεβαίως σε μεγάλο βαθμό ξεσκονίσει το λειτούργημά του και δραστηριοποιείται ως κάποιου είδους ανεπίσημος εκπρόσωπος της γιαπωνέζικης διπλωματίας. Κι όμως, σ’αυτές τις δύσκολες ώρες, δεν είναι για ταξιδάκια στο εξωτερικό κι ούτε για εγκαίνια χρυσάνθεμων (το λουλούδι-σύμβολο της μοναρχίας), αλλά για έκκληση σ’ολόκληρο το έθνος. Γιατί κάτω από τα λόγια τα μάλλον ανώδυνα της υποστήριξης στον διασώστη, είναι « η βαθιά του ανησυχία » που αναστάτωσε τους Ιάπωνες. Αφού παρενέβη, θα πει πως η κατάσταση είναι πολύ πιο σοβαρή απ’όσο λεγόταν. Ανησυχία, αλλά παραδόξως και εφησυχασμός αφού ξέρουν πως θα γίνει ό,τι είναι δυνατόν ώστε να αποφευχθεί η πυρηνική καταστροφή.
Ωστόσο η ομιλία του αυτοκράτορα έφερε αποτέλεσμα εδώ, στο περιβάλλον μου. Κι έπειτα, τα ελικόπτερα που προσπάθησαν να καταβρέξουν τον αντιδραστήρα, κέρδισαν την κοινή γνώμη. Αυτό δίνει την εντύπωση ότι το πράγμα «μαστορεύεται», ότι τα παίζουν όλα για όλα, μακριά από τις συνήθεις πρακτικές. Κι ας μην αναφέρω τους νέους σεισμούς: αυτόν της Chiba, στα δυτικά του Τόκυο, που τον ένιωσα για τα καλά στο διαμέρισμά μου, παρ’όλο που βρίσκομαι στα βόρειο-ανατολικά της πρωτεύουσας, αλλά και τον άλλον, κοντά στον πυρηνικό σταθμό.
Η Γαλλία οργάνωσε ένα σύστημα ‘υποβοήθησης επιστροφής’, δηλαδή δωρεάν εισιτήρια με την Air France, της οποίας έχει επιτάξει τα αεροπλάνα: θα κάνουν το πήγαινε-έλα Τόκυο-Παρίσι και Τόκυο-Σεούλ. Γράφτηκα στην λίστα, αλλά προς το παρόν ούτε φωνή ούτε ακρόαση. Θα πρέπει να είμαστε υπομονετικοί, όσοι τουλάχιστον έχουν ακόμη νεύρα: όσοι απομένουμε, από τους συμπατριώτες μου, να μαθαίνουμε κάθε μέρα ότι τα προβλήματα του σταθμού επιδεινώνονται, και παράλληλα να ταρακουνιόμαστε και στο διαμέρισμά μας, αρχίζει να μας προκαλεί ένα αξιοπρόσεχτο στρες. Όμως, οι γυναίκες και τα παιδιά πρώτα, όπως και στον Tιτανικό.
Χτυπάει πάλι το τηλέφωνο: ένας Γάλλος παπάς, του οποίου έχω την ευθύνη, κι όμως δεν τον γνωρίζω, μου ζητάει συμβουλές, αφού η γαλλική θέση είναι ανησυχητική, η βρετανική πιο επιφυλακτική, σχεδόν αντίθετη και ο ίδιος βρίσκεται σε σύγχυση. Τι να του πω; Κι εγώ σε σύγχυση βρίσκομαι. Τον συμβουλεύω κατ’αρχάς να στείλει την Γιαπωνέζα γυναίκα του και το γιο του στην εξοχή. Τέτοιες ώρες, όσο προνοητικός και να είσαι δεν φτάνει. Ύστερα θα σκεφτεί τι θα κάνει ο ίδιος. Τον αισθάνομαι κάπως απογοητευμένο, που δεν πήρε πιο ξεκάθαρη απάντηση. Δίκιο έχει: ποιόν να πιστέψει κανείς και ποιον να μην πιστέψει; Η ασάφεια, υποσκάπετει όλον τον κόσμο.
Κι έπειτα εκείνες οι όλο αφέλεια φήμες που φτάνουν στ’αυτιά μου από τους Ιάπωνες φίλους μου. Η τελευταία, που τρέχει και πολύ γρήγορα, πως φτάνει να κάνεις γαργάρες με διάλυμα ιωδίου σε νερό για ν’αποφύγεις κάθε μόλυνση : αυτό πολύ θα άρεσε στους γιατρούς!
Ο Christian Kessler είναι ιστορικός και καθηγητής στο Γαλλικό Athénée του Τόκιο και στα πανεπιστήμια Musashi και Aoyama Gakuin (του Τόκιο).
πηγή
- σκίτσα όπως πάντα από το Tsunami – 津波
- φωτογραφία από την Libération
Όπως καταλάβατε, την συνέχεια του Ιαπωνία-3 την έφαγε η μαρμάγκα. Για την Tepco έγραψαν ήδη άλλοι : ο dkoss/waltendegewalt και η Κατερίνα/agauch-katerina. Αυτή τη στιγμή δεν έχει νόημα να προσθέσω κάτι, είναι προτιμότερο ν’ασχοληθώ με τα τρέχοντα.
Ακούτε την μουσική από το Hiroshima mon Amour (1959) του Alain Resnais. Εδώ το πρώτο από τα 9 video (τα άλλα θα τα βρείτε μόνο σας)
1 σχόλιο:
Θα σας παρακαλούσα να σέβεστε τους όρους αναδημοσίευσης που βρίσκονται στην σελίδα μου: έτσι, δεν σας επέτρεψα την αναδημοσίευση μεταφράσεών μου-πνευματική ιδιοκτησία, αφού δεν υπήρξε προηγούμενη συνεννόηση.
Δημοσίευση σχολίου